کانون آموزش زیست شناسی گرگان

روش اندازه گیری ابعاد خطی نمونه با استفاده ازگراتیکول    (Graticule)

گراتیکول صفحه شفاف ومدوری است که به روش عکسبرداری خطوطی با فواصل مشخص و برابری را روی آن ایجاد می کنند . این وسیله در داخل عدسی چشمی قرار داده می شود و هنگام قرار دادن آن باید دقت کرد که اثر انگشت بر روی آن نیفتد . گراتیکول انواع مختلفی دارد ممکن است به صورت خطی و به تعداد     100 یا 200 بخش مساوی تقسیم شده باشد ویا به صورت مربع باشد. در هریک از موارد می باید اندازه فواصل خطوط آن و یا اندازه مربع های شبکه برای هر یک از ابژکتیوهای میکرسکوپ جداگانه محاسبه شود.

برای محاسبه گراتیکول از خط‌کش میکرومتری که لام مخصوص این کار است استفاده می شود. این لام دارای اندازه‌های مشخصی است که به روش عکـس‌برداری تهیه شده است .لام میـکرومتری نیـز دارای انواع مختلـفی می باشد . ممکن است به صورت لامهای 5 میلی متری و یا 10 میلی متری موجود باشد . در لام های 10 میلی متری معمولا 10 قطعه 1 میلی متری وجود دارد که هر یک از قطعه ها به ده قطعه کوچک 1/0 میلی متری تقسیم بندی شده است . در لام های 5 میلی متری معمولا 5 قطعه 1 میلی متری وجود دارد و هر قطعه خود به صد قسمت تقسیم شده است . بنابر این ، اندازه هر درجه بسیار کوچک mm 0/01 یا   10 خواهد بود . با این لام یا خط کش میکرومتری که اندازه هر درجه آن مشخص است می توان اندازه صحیح هر یک از قطعات گراتیکول را در ابژکتیوهای مختلف پلاتین میکروسکوپ به طور جداگانه محاسبه نمود .جهت این کار می باید لام میکرومتری را بر روی صفحه پلاتین میکروسکوپ قرار داده  و با پیچ های میزان صفحه میکروسکوپ اعداد صفر گراتیکول و لام میکرومتری را بر هم منطبق نمائید . سپس ببینید چه درجه ای از درجات کوچک لام میکرومتری بر چه درجه ای از درجات کوچک گراتیکول مطابقت دارد .آن دوعدد را یادداشت نمائید و چون اندازه هر درجه کوچک لام میکرومتری بر حسب میکرون مشخص است بنابراین ، به راحتی می توان اندازه گراتیکول را در هر بزرگنمایی خاص دقیقا تعیین نمود . برای مثال اگر در بزرگنمایی 40 × یک درجه کوچک لام میکرومتری بر 100 کوچک گراتیکول منطبق شود واندازه هر درجه کوچک لام میکرومتری برابر با mm  0/01 باشد بنابراین ، اندازه هر درجه ک گراتیکول برابر با  1 خواهد شد ( یعنی 10)ان طور که قبلا شرح داده شد ، درشتنمایی ابژکتیو با فاصله کانونی آن نسبت عکس دارد بنابراین هر چه درشتنمایی بیشتر شود ، فاصله ابژکتیو با جسم کم شده ، مخروط روشنایی کوتاه می گردد و  به 180^o  نزدیک می شود. اما هرگز در رؤیت واضح ، ابژکتیو با جسم مماس نمی‌شود .

اگر به فرض ابژکتیو با جسم مماس باشد، 180^o  =    و 90^o  = و خواهد شد . بنابر این ، از نظر تئوری ( نه در جریان رؤیت میکروسکوپی) حداکثر مقدار   خواهد بود. با این توضیحات ، تغییرات مقدار  نیز چندان وسیع نیست و در رابطه  حداکثر مقدار ممکن NA ،          6/1 = 1  6/1 خواهد بود. از آنجا که میزان تغییرات NA حدود 6/1- 1 می شود ، راه مناسب افزایش توان تفکیک میکروسکوپ، همان استفاده از طول موج‌های کوتاهتر است.

در میکروسکوپ‌های نوری با استفاده از نورسفید ، توان تفکیک حدود 2500nm یا µ0.25  است.وقتی از    نورتک رنگ مثل بنفش با طول موج حدود = 4000 A⁰    استفاده شود ، توان تفکیک به 170nm  یا  µ 0.17 ، بهبود می یابد.

در میکروسکوپ جهت وضوح تصویر علاوه بر بزرگنمایی ، قدرت تفکیک مورد نظر است که این وضوح بستگی به کیفیت عدسی‌های به کار رفته ( از نظر جنس و تراش آن ) دارد.

دو نوع اندازه گیری ( میکرومتری ) به کمک میکروسکوپ امکان پذیر است که در مطالعات سلولی کاربرد فراوانی دارند یکی اندازه گیری ابعاد خطّی به کمک گراتیکول(خط‌کش مدرجی که در عدسی چشمی قرار داده می‌شود) و دیگری شمارش سلولی در حجم معلوم مایع که توسط شمارش کننده مانند هموسیتومتر انجام می‌شود ( شمارش گلبول های قرمز وسفید وپلاکت خون ).